Begin september dreigde het Hongarije van Viktor Orbán er mee om honderden vluchtelingen op bussen naar Brussel te zetten. Uit onvrede met het EU-vluchtelingenbeleid. Met Karl Marx – niet bepaald Hongarijes beste vriend de afgelopen eeuw – zou men kunnen stellen dat de geschiedenis zich steeds herhaalt. Eerst als tragedie, nadien als farce… Ook Orbáns laatste provocatie tegenover ‘Brussel’ zit tjokvol historische ironie. Hij bouwde zijn populariteit namelijk voor een groot deel uit op de schouders van de bekendste Hongaar van de vorige eeuw; voetballer Ferenc Puskás. Die belandde op een cruciaal moment van zijn leven ook in Brussel, als vluchteling…
We schrijven 1956… In de late avond van 17 december arriveert de selectie van Honved Boedapest, met sterspeler Ferenc Puskás, op de luchthaven van Melsbroek. Ze komen naar Brussel voor een wedstrijd in de Europacup. Niet om tegen een Belgische club te spelen. Tegenstander is Athletic Bilbao. In Boedapest voetballen gaat niet. De Hongaarse Revolutie van eind oktober, uitgevochten in de grote boulevards van de stad, heeft de Hongaarse hoofdstad in puin achtergelaten. Sovjettanks hebben Boedapast intussen ingenomen… En Honved is sindsdien een club in ballingschap… In Brussel nemen ze hun intrek in het Grand Hôtel Cosmopolite, aan het Rogierplein…
Honved is één van de beste elftallen van de wereld. En een regimeploeg; de ploeg van het leger… Bij de andere clubs in het land zijn gretig topspelers weggeplukt, zogezegd voor de legerdienst. Met Honved als ruggengraat heeft het Hongaarse voetbal in de jaren ’50 hoogdagen beleefd. In 1954 hebben zes Honvedspelers met hun nationale elftal de finale van het WK in Zwitserland gespeeld. Die is onverwachts (en onverdiend) verloren gegaan, tegen West-Duitsland. De eerste nederlaag in … 31 interlands… Het verlies is moeilijk te verteren voor de Honvedvedettes; en vooral voor de allergrootste voetballer van Europa; Puskás, aka de “galopperende majoor”. Puskás zal de grote held worden van … huidig Hongaars premier Viktor Orbán. (Dit wordt bepaald ironisch. Let maar op…)
Europacup
Een paar maanden na de WK-finale heeft Honved eigenhandig aan de oorsprong van de Europacup gelegen. Eind 1954 heeft het elftal tijdens een vriendenmatch in Engeland een nederlaag tegen Wolverhampton Wanderers geleden. De Engelse kranten hebben de winst aangegrepen om Wolves uit te roepen tot ‘wereldkampioen van de clubelftallen’… Een uitspraak die in het verkeerde keelgat geschoten is van de Franse journalist Gabriel Hanot. Die heeft prompt opgeroepen tot de creatie van een heuse Europese clubcompetitie. Die is er ook gekomen..
In de Europacupeditie van 1956 is Honved in de eerste ronde dus uitgeloot tegen Athletic Bilbao. De heenwedstrijd in het Baskenland is verloren gegaan met 3-2. Een begrijpelijke nederlaag. Een maand voordien is een studentenopstand in Boedapest uitgegroeid tot een zware, gewapende revolte tegen de communistische regering en het terreurbewind van de AVO, de gevreesde geheime dienst. In Moskou hoorde men het donderen. Oproer in nóg een vazalstaat… Na eerdere onlusten in Polen… Dat kon niet zomaar gedoogd worden. De Hongaarse opstand moest hardhandig de kop ingedrukt worden… En dus zijn in twee verschillende interventies de Sovjettanks met honderden tegelijk de straten van het elegante Boedapest binnengerold…
Voor 200.000 Hongaren is de Sovjetinval het signaal om het land te ontvluchten… Jonge mensen vooral. (Onder hen naar schatting ook zo’n 2000 voetballers. Een voetbalbraindrain van een nooit geziene omvang…) Ze zijn Hongarije uitgestroomd als sluiswater… Vaak via kilometerslange voettochten, baggerend door de moerassige grensstreek met Oostenrijk… Met valiezen volgeladen met de schamele familiebezittingen… Vrouwen met baby’s op de arm… Het is het lot ook van de echtgenotes en (jonge) kinderen van enkele Honvedspelers, zoals Puskás…
Op tour
Net voor de tweede Sovjetinterventie is de Honvedselectie zelf de dans al ontsprongen. Ze zijn sinsdien aan een tournee door Zuid- en West-Europa begonnen, in afwachting van de match in Brussel. Tijdens de tournee is de politieke realiteit in Boedapest van dag tot dag gekanteld. De revolutionaire regering is alweer opgepakt en afgevoerd… Waarheen? Niemand weet het… Een nieuwe, Sovjetvriendelijke regering heeft intussen overgenomen… En voor hen is het van cruciaal (propaganda)belang dat de Honvedspelers allemaal braaf en vrijwillig terugkeren naar het vaderland…
Guszstav Sebes, overtuigd communist, vice-minister van sport en bondscoach tijdens de verloren WK-finale, wordt met een missie naar Brussel gestuurd. Hij moet de Honvedspelers terug naar Boedapest doen keren. Over de communistische gezagvoerders hebben de Honvedspelers immers weinig te klagen… Ze hebben jarenlang volop van hun vedettenstatus kunnen profiteren. Hogere lonen, villa’s, allerhande privileges en de kans om fors te verdienen aan smokkelwaar bij buitenlandse tournees; ze hebben altijd goed geboerd… In het (in theorie) hyperegalitaire, communistische Hongarije, zijn elitevoetballers beduidend méér egalitair dan niet-voetballende Hongaren… Maar ondanks hun luxeleventje is ook hun wereldje niet gespaard gebleven van communistische terreur. Neem nu het tragische lot van Sándor Szücs, internationale ploegmaat van Puskás. ‘Verdwenen’ na een buitenechtelijke affaire en mislukte vlucht naar het Westen. Puskás pleidooi voor zijn vrijlating heeft niets uitgehaald… Later zal blijken dat hij geëxecuteerd is… Andere spelers overleven hun gefaalde overlooppogingen wel, maar ze belanden achter de tralies of worden verbannen naar de mijnstreek… En de voorzitter van de voetbalbond, die werd dan weer doodgeslagen na een gefingeerde arrestatie… Niemand die weet waarom… En dan is er nog de constante spionage… Geen ploegmaat valt te vertrouwen. Puskás zelf wordt volgens de geruchten lange tijd in de gaten gehouden door … Czibor; Honveds en Hongarijes linksbuiten… (Al blijkt de recalcitrante buitenspeler -waarschijnlijk opzettelijk- een opmerkelijk slechte informant. De aard van het beestje…) Intussen hangen allerhande bedreigingen de spelers constant boven het hoofd…
Thuismatch
Tot verbazing van de spelers duikt Sebes enkele uren voor de match tegen Bilbao op in hotel Cosmolite. Er volgt een gespannen gesprek. De gewezen bondscoach slaagt niet in zijn opzet. Onder impuls van Puskás weigeren de spelers om terug te keren naar Boedapest. De meeste echtgenotes zijn intussen immers in veiligheid en een beter, vrijer leven én lucratieve contracten in het westen lonken… De onderhandelingen leiden tot niets. De Honvedspelers, op een paar reserves na, besluiten om in het westen te blijven… Sebes zal ’s avonds nog in de Heizeltribunes plaats vatten, maar zal uiteindelijk met de staart tussen de benen terug moeten keren naar Boedapest…
In de gordijndikke Brusselse decembermist weet Honved zich -waarschijnlijk doelbewust- niet te plaatsen voor de volgende ronde van de Europabeker. De match eindigt op 3-3. Oud-Brussels volksvertegenwoordiger René Coppens zit die dag, als dertienjarige, in de tribunes. Hij raakt danig onder de indruk van Honved: “Ik ben met mijn neef, René De Clippel, naar die wedstrijd gegaan. Die was onderwijzer in de eerste Vlaamse school in Oudergem en kon voor zijn klas ticketjes bekomen. Maar in plaats van zijn leerlingen nam hij mij mee… Het was alsof Honved een thuismatch speelde! Iedereen supporterde voor hen! Bilbao had nochtans ook een goede ploeg. Je zag dat dit spelers van een ander niveau waren. Maar je merkte ook wel dat ze al wat meegemaakt hadden… Die waren al weken door Europa aan het touren geweest en kwamen uit de miserie in hun thuisland… Ik ging regelmatig naar Anderlecht kijken, maar dat was toen eerder een ploeg in opkomst. Bij Honved ging het er toch een pak sneller aan toe… Alsof je vandaag zou zeggen dat je naar Barcelona of Real gaat kijken. Een aantal van die spelers had ik al op tv gezien, tijdens de finale van het WK van ’54. Je had toen nauwelijks televisies in Ganshoren. Maar ik was die match dan gaan bekijken in een cafeetje aan de Keizer Karellaan. In zwart-wit. Nu kon ik ze in het echt zien. Dat was de reden om naar de match te gaan! Puskás was de beste van het pak; de beste speler van de wereld ook…”
Honved zet zijn tournee verder… Als vluchtelingenteam… En illegaal… Een aantal dagen na de wedstrijd besluit de wereldvoetbalbond immers om de spelers te schorsen… Een beslissing die ervoor zal zorgen dat een groot deel van de selectie na enkele maanden toch besluit om terug te keren naar de heimat… Maar Puskás, linksbuiten/onhandige informant Czibor en Kocsis – topschutter op het vorige WK – besluiten om een nieuw leven en carrière in (Zuid-)Europa uit te bouwen… Als bekendste van de honderdduizenden Hongaarse vluchtelingen, zullen ze na hun schorsing nog uitgroeien tot topvedettes bij Barcelona (Czibor, Kocsis) en Real, waarmee Puskás nog 3 Europabekers zal winnen… Het Hongaarse voetbal zal definitief de aansluiting met de wereldtop verliezen…
De ex-Honvedspelers (Puskás en Czibor dan. Kocsis stierf tragisch; door zelfmoord, in 1979) keren pas in de jaren ’90 terug naar hun vaderland. Wanneer het communisme er verdwenen is… Rond Puskás zal een heuse heldencultus groeien, zoals ook René Coppens kon vaststellen tijdens een trip naar Boedapest, kort na de val van het Ijzeren Gordijn; “We passeerden daar een gigantisch reclamebord langs de kant van de weg. Van zo’n 30 m². Ik zei tegen mijn vrouw. “Die man heb ik nog gezien.” Het bleek Puskás te zijn…” De heldenstatus van Puskás zal niet in het minst aangewakkerd worden door de spits van een clubje uit het nietige Felcsút… Een man die naast zijn voetbalavonturen in zijn jonge jaren ook nog een vurig anticommunist blijkt te zijn en naar de naam… Viktor Orbán luistert. Na enkele eerdere intermezzo’s, zal hij in 2010 opnieuw de macht grijpen als premier van Hongarije… In Felcsút, letterlijk naast zijn achtertuin, laat hij in 2014 een hypermodern voetbalstadion bouwen, voor de … Puskás Akademiá…
En zo, daar is ze dan; de geschiedenis als farce… Dat voor Orbán de bekendste Hongaarse vluchteling van de voorbije eeuw een voorbeeld blijkt te zijn voor talloze jonge Hongaren…
Kurt Deswert
