De kunst van het verlies is niet hard om te leren;
zo veel zaken lijken gevuld met het voornemen
verloren te raken, dat hun verlies niet hoeft te deren.
Verlies iets elke dag. Accepteer de beroering
van verloren sleutels; het uur dat ze je benemen.
De kunst van het verlies is niet hard om te leren.
Oefen dan verder in verliezen. Leer ontberen:
plaatsen, namen en daar waar je van plan was
heen te reizen. Niets daarvan zal je deren.
Ik verloor m’n moeders horloge; nog minder te beheren!
Zelfs het laatste of op één na laatste geliefde huis verdween.
De kunst van het verlies is niet hard om te leren.
Ik verloor twee heerlijke steden. En wijdser nog, enkele
sferen die ik bezat; twee rivieren, een heel continent.
Ik mis ze, maar in wezen kan het me niet veel deren.
Zelfs jou verliezen (je grappende stem, een gebaar
dat ik liefheb) Ik zal niet gelogen hebben. Vanzelfsprekend
is de kunst van het verlies niet hard om te leren
al lijkt (Schrijf het neer!) lijkt dat het je compleet kan verteren.
Er waren 17 drafts nodig vooraleer Elizabeth Bishop (1911-1979) de definitieve versie van ‘One Art’ – (hier: ‘Eén kunst’) neergeschreven kreeg. De Amerikaanse dichteres deed er twee weken over.
Er lijkt heel wat poëtische afstandelijkheid in dit gedicht te zitten, maar wie Bishops leven een beetje kent, weet dat het net diep persoonlijk is. Ze had de nodige ervaring met verlies. Haar vader stierf toen ze nog geen jaar oud was. Haar met depressies kampende moeder verdween definitief in een psychiatrische instelling toen ze vijf jaar oud was. Voor Bishop stond haar leven van jongs af aan in het teken van het leren loslaten.
Net na de tweede wereldoorlog begon Bishop met de publicatie van haar poëzie. Haar gedichten waren conventioneel van stijl, maar getuigen steeds van een zeer sprekende sensibiliteit. In 1956 won ze de Pulitzer Prijs voor haar werk.
Als volwassene reisde de Amerikaanse de wereld rond, met het beetje geld dat haar vader haar had nagelaten. Op een reis in Brazilië begin jaren ’50 werd ze verliefd op de Braziliaanse architecte Lota de Macedo Soares. Met haar zou Bishop 16 jaar lang een relatie hebben. Die liep echter verkeerd af. Het koppel kende veel depressieve periodes en er was sprake van stevig alcoholmisbruik bij beiden. Lota pleegde in 1967 zelfmoord. Bishop keerde nadien terug naar de Verenigde Staten, waar ze onder andere les ging geven aan Harvard University en een relatie begon met haar 32 jaar jongere assistente. Ook die relatie stuikte echter in elkaar. Bishop verwijst er naar in de laatste strofe van ‘One Art’.
“One Art” is een villanelle1; een dichtvorm met 19 verzen, bestaande uit vier terzinen2 en een kwatrijn3, met een vast rijmschema4 (maar wel zonder vast metrum!). Het verlies loopt crescendo op in het gedicht. Het begint met kleine dingen zoals sleutels, maar loopt over meer persoonlijke zaken zoals ‘m’n moeders horloge’ tot hele continenten. Om uiteindelijk bij het grootst mogelijke verlies uit te komen; ‘je grappende stem, een gebaar dat ik liefheb’. Mocht Bishop dit te persoonlijk verwoord hebben, dan zou het gedicht wellicht een beetje larmoyant geworden zijn. Door haar poëtische afstandelijkheid vermeed ze dat5.
Het gebruik van de villanelle onderstreept ook nog iets anders. Door de herhaling heeft die dichtvorm ook de opvallende eigenschap dat ze als geen andere obsessies weet weer te geven6. Dat staat toch een beetje in contrast met de laconieke toon van: “De kunst van het verlies is niet hard om te leren” In het laatste vers wordt die schijnbare onverschilligheid toch enigszins onderuit gehaald: “al lijkt (Schrijf het neer!) lijkt dat het je compleet kan verteren” De twee maal lijkt7 en de reactie daarop; “schrijf het neer!” (met uitroepteken bovendien!) zijn blijkbaar toch nodig om het er nog eens extra stevig in te prenten… De vorm en toon die zo met elkaar contrasteren wijzen mijns inziens toch vooral op een worsteling en dat het net helemaal niet zo eenvoudig is om ‘de kunst van het verlies te leren’. Zelfs al doe je dat stapje voor stapje, gaande van sleutels tot een geliefde.
Kurt Deswert
1 De bekendste moderne villanelle is wellicht Dylan Thomas’ Do not go gentle into that good night
2 Een terzine is een strofe van drie verzen
3 Het kwatrijn is een strofe bestaande uit vier verzen.
4 Maar toegegeven, uw dienaar heeft er, omwille van de vertalingsuitdaging waarvoor hij gesteld werd, lichtjes aan gemorreld. Normaal gezien zou het rijmschema er als volgt moeten uitzien: A b B – a b A – a b B – a b A – a b B – a b A B
5 Bishop hield niet van ontboezemingspoëzie.
6 Denk in dat verband ook aan Dylan Thomas’ gedicht waar hij pleit voor een obsessief verzet tegen de dood.
7 “though it may look like (Write it!) like disaster” in de Engelse versie.
