Maar liever was ik horizontaal.
Ik ben geen boom met mijn wortels in de aarde
Die mineralen en moederliefde opzuigt
Zodat ik iedere maart van blad kan glanzen,
Noch ben ik de schoonheid van een bloembed
Mijn portie Ah’s uitlokkend en spectaculair beschilderd,
Niet wetend dat ik spoedig mijn bloembladen moet verliezen.
Vergeleken met mij is een boom onsterfelijk
En het kopje van een bloem niet hoog, maar verrassender,
En ik mis de levensduur van de een en de durf van de ander.
Vanavond, in het oneindig zwakke licht van de sterren,
Hebben de bomen en bloemen hun koele geuren rondgestrooid.
Ik loop tussen hen door, maar geen van hen merkt dat.
Soms denk ik dat als ik slaap
Ik nog het meest op hen moet lijken –
Gedachten vervaagd.
Het is natuurlijker voor mij, te liggen.
Dan zijn de lucht en ik ongehinderd met elkaar in gesprek.
En ik zal nuttig zijn wanneer ik voorgoed ga liggen:
Dan kunnen de bomen mij eindelijk aanraken, en hebben de bloemen tijd voor mij.
Aan Sylvia Plath (1932-1963) kleeft de tragiek van een te kort leven en een te groot talent. De details van haar zelfmoord en haar ongelukkige huwelijk met dichter Ted Hughes (1930-1998) werden doorheen de jaren uitgebreid uitgesmeerd in talloze artikels, boeken en documentaires. Plath beroofde zichzelf op haar dertigste van het leven, door haar hoofd in een gasoven te steken. Hughes, die haar zes maand eerder verlaten had voor een andere vrouw, werd na haar dood met de vinger gewezen1. Volgens dagboeknotities scheen hij er nogal losse handjes op nagehouden te hebben…2 Plath groeide daardoor uit tot een symboolslachtoffer van wat we vandaag ‘toxic masculinity’ zouden labelen. En het is waar; de rondneukende Hughes zal wellicht niet de meest geschikte partner voor de hyperintelligente, complexe Plath geweest zijn. Maar lang voor haar relatie met hem kampte ze al met zware depressies en had ze al een aantal zelfmoordpogingen gewaagd. Dat alles weerhield er haar niet van om één van de indrukwekkendste schrijfsters van haar generatie te worden.
Plath begon al op jonge leeftijd met schrijven; poëzie en kortverhalen. Tijdens haar universiteitsjaren werkte ze naarstig verder aan haar oeuvre. Ze won er ook verschillende prijzen voor. Haar eerste bundel; The Colossus and Other Poems, verscheen in 1960. Maar het is vooral met haar roman “The Bell Jar” (1963) en de postume dichtbundel “Ariel” (1965) dat ze internationaal bekend werd.
Ik ben verticaal werd geschreven in de periode 1960-61, maar werd pas tien jaar later (ook postuum) uitgegeven3. Het is een wrang Romantisch gedicht. De klassieke Romantici probeerden de mens opnieuw te positioneren als een integraal deel van de natuur. Ze deden dat door de natuur zelf een persoonlijkheid toe te bedelen. Net zoals Plath doet in dit gedicht; “geen van hen merkt dat” / “Dan zijn de lucht en ik ongehinderd met elkaar in gesprek” / “en hebben de bloemen tijd voor mij”. Maar het is van meet af aan -in de tegenstelling tussen titel en eerste vers- duidelijk dat die gewenste versmelting met de natuur niet zal werken… En dat omwille van de al te neurotische aard van de ik-figuur. Er wordt onder meer gehint naar opvoedingsissues (de moederliefde die wel opgezogen wordt door de bomen, maar niet door haar4) en zelfbeeldissues (noch ben ik de schoonheid van een bloembed). Wat overblijft is het inzicht in de eigen beperking en de wil om simpelweg te stoppen met denken en bij gebrek aan andere optie fysiek (na het overlijden dan weliswaar) één te worden met de natuur. Mensen die (te) veel nadenken zijn vaak niet erg geschikt om ongehinderd vrolijk of tevreden door de wereld te lopen en dat gevoel heeft Plath met dit gedicht ook perfect weergegeven.
Plaths rijke, maar getekende innerlijke leven is vandaag redelijk courant geworden als stijlvorm. (En als cliché…) Maar in de jaren ’60 was het beslist niet evident voor een vrouw om zichzelf op die manier te uiten. Ze is in dat opzicht een absolute baanbreker gebleken.
1 Een aantal jaren later zou ook de vrouw met wie hij Plath bedroog, de Duitse vertaalster Assia Wevill zichzelf van het leven beroven. Net als Plath and Hughes’ zoon, Nicholas dat zou doen… Die kampte, net als zijn moeder, een leven lang met zware depressies.
2 Hij vernielde ook een deel van haar dagboeken. Omdat hij naar eigen zeggen zijn kinderen wou behoeden voor wat er in stond… Critici beweerden dat het was om zijn eigen rol in haar overlijden te maskeren.
3 Redacteur van dienst was… Ted Hughes. Wat hem op het verwijt kwam te staan dat hij als een aasgier profiteerde van haar literaire werk.
4 Plaths vader stierf ook vroeg. Toen ze nauwelijks 8 was.
